Het beste pensioen is niet goed genoeg
We zijn wereldkampioen pensioen. Waarom deugt het stelsel niet meer?
Waar een klein land groot in kan zijn: pensioenen. ‘We’ zijn zelfs Europees én wereldkampioen, het gaat hartstikke goed met de pensioenen. Alleen niet met de uitkeringen die gepensioneerden ontvangen.
Ons gezamenlijk pensioenvermogen is bijna twee keer zo hoog als het bruto binnenlands product (BBP), de waarde van alle goederen en diensten die we met z’n allen in een jaar produceren. Met 194 procent van het BBP staat Nederland op eenzame hoogte in het mondiale pensioen/BBP-klassement 2017. Maar niks Oranjegevoel, niemand staat te juichen. De uitkeringen zijn niet meer welvaartsvast, de pensioenen worden niet meer geïndexeerd, ze stijgen niet mee met de lonen of de inflatie. In veel gevallen zijn ze zelfs gekort.In een opiniestuk in NRC van begin deze week waarschuwen vijf kopstukken van grote pensioenfondsen dat ‘voor miljoenen mensen de komende jaren verlaging van de pensioenen dreigt’. En dat is vreemd want de miljarden blijven binnenstromen. Korting ligt zeker niet aan de fondsen: ‘Wij willen pensioen uitkeren’, schrijven ze. Een besluit om op dit moment de uitkeringen te moeten verlagen ‘druist in tegen elk rechtsgevoel’, schrijven de vijf met gevoel voor drama. ,,Want voor iedere 100 euro pensioen die we de komende 70 jaar moeten uitkeren, hebben we vandaag al meer dan 100 euro in kas.”
Pensioenparadox
Hoe is de pensioenparadox – het gaat goed én tegelijkertijd gaat het slecht – te verklaren? Om dat te doorgronden moeten we in elk geval vertrouwd raken met twee begrippen: de rekenrente en de dekkingsgraad, in de huidige situatie een draconische combinatie voor de gepensioneerden.
De rekenrente is de rente die pensioenfondsen moeten gebruiken om hun dekkingsgraad te bepalen. De dekkingsgraad is de verhouding tussen de waarde van de beleggingen en de waarde van de verplichtingen, de bedragen die de fondsen moeten uitkeren. Wettelijk bedraagt de dekkingsgraad minimaal 105 procent. Bij een lagere dekkingsgraad is indexering taboe en dreigt er korting.
Als de (reken)rente stijgt dan stijgt ook de dekkingsgraad. Daalt de rente, dan daalt ook de dekkingsgraad, maar het betekent niet automatisch dat het pensioenfonds armer is geworden. Toch is het fonds bij een lagere dekkingsgraad wettelijk verplicht nadelige maatregelen te nemen voor de pensioendeelnemers, zelfs als het geld tegen de plinten klotst zoals nu.
Door de crisis, maar nog meer door de gekozen oplossing van de crisis door de centrale banken, kennen we een langdurige periode van lage rente, dus ook een lage rekenrente voor de pensioenfondsen. Dus ook een lagere dekkingsgraad. Dus ook wettelijk voorgeschreven kortingsmaatregelen. Die ingrepen hebben niets te maken met achterblijvende premie-inkomsten of tegenvallende beleggingsresultaten, maar vloeien puur voort uit het mechanisme rekenrente/dekkingsgraad.
De pensioenfondsen zagen aan het begin van de crisis door dalende beurzen wel degelijk miljarden aan reserves verdampen. De grafiek over de ontwikkeling van het pensioenvermogen in de periode 2007-2017 leert echter dat de reserves over dit tijdvak desondanks flink zijn gestegen, alleen Japan kent in deze periode stagnatie. Het Nederlandse pensioenvermogen groeide tussen 2007 en 2017 van 1058 naar 1598 miljard (1.598.000.000.000) dollar. Genoeg om de komende 70 jaar aan de verplichtingen te voldoen, zeggen vijf bazen van de grootste fondsen.
Er is geld genoeg maar door de lage rekenrente/dekkingsgraad moet toch de rem op de uitkeringen. De lage rente is het gevolg van het geldpersbeleid (het grootschalige opkoopprogramma QE) van de centrale banken in de wereld. Het leidt tot bonanza op de aandelenmarkten maar vormt een ramp voor spaarders en gepensioneerden. De aanhoudende lage rente is geen puur marktverschijnsel maar een gemanipuleerde rente waardoor de pensioenuitkeringen achterblijven. En dat is niet alleen het gevolg van organen verheven boven democratische controle zoals de ECB, de Fed en de centrale banken van Engeland en Japan. Het is ook een politieke keuze van de Tweede Kamer. Om het nadeel voor gepensioneerden te ondervangen heeft 50Plus de pensioeninitiatiefwet van Martin van Rooijen gelanceerd. Hierin wordt de rekenrente tijdelijk verhoogd, net zo lang de ECB de geldpers blijft gebruiken. De dekkingsgraad stijgt mee en de fondsen kunnen hun deelnemers hun uitgestelde loon, waarvoor ze tientallen jaren een dag in de week hebben gewerkt, zonder korting uitbetalen. De initiatiefwet is nog in behandeling, maar kan niet op steun van een Kamermeerderheid rekenen. Ondertussen wordt er in de polder hard gewerkt aan een nieuw pensioenstelsel, waarover een akkoord in de lucht hangt.
HMC, Plus Bijlage, 29 september 2018
Commentaar
Een welvaartsvast pensioen heeft feitelijk nooit bestaan maar het idee overheerste lange tijd wel in de pensioenbeleving. De uitkeringen werden vrij geruisloos geïndexeerd waardoor de koopkracht op peil bleef.
De crisis vanaf 2008 verstoorde de droom wreed. Pensioenen bleken wel degelijk te kunnen achterblijven. Uitkeringen konden zelfs gekort worden. Wég veronderstelde zekerheid.
Kan gebeuren, de hele samenleving werd door een diepe crisis getroffen. Maar wat nu geschiedt, is nauwelijks te bevatten. De gepensioneerden blijven bloeden, ook in een periode van economisch herstel waarin bovendien de meeste pensioenpotten dik zijn gevuld. Geld voor indexering is er genoeg maar mag door rigide regelgeving niet worden uitgekeerd.
De Europese Centrale Bank houdt de rente al heel lang kunstmatig laag om de economie te stimuleren. Hierdoor blijft de dekkingsgraad van de pensioenfondsen te laag en worden pensionado’s bestolen van een deel van hun uitgestelde loon – wat pensioen in feite is.
De Kamer heeft verzuimd dit onrecht ongedaan te maken. Een initiatiefwet van 50Plus voor dit doel werd verworpen. Deze wet voorziet in tijdelijke verhoging van de rekenrente – zolang de ECB de rente blijft manipuleren – en maakt indexering alsnog mogelijk. Helaas laat de Kamer de gepensioneerden in de kou staan.
HMC, Commentaar, 24 januari 2019