Twee miljard te dikke mensen

Hoe hebben overheden, wetenschap en voedselindustrie het zover kunnen laten komen?

Eerste reactie: wat moeten we met zo’n cijfer: twee van de zeven miljard mensen op de wereld met overgewicht? Waar komt dit cijfer vandaan? De WHO hanteert als maatstaf de BMI, de body mass index, een (te) simpele formule om te bepalen in welke gewichtsklasse iemand valt: deel het gewicht door de lengte-in-het-kwadraat. Voorbeeld: een man die 2 meter lang is en 96 kilo weegt, heeft een BMI van 96:4=24.
Overgewicht begint bij 25, obesitas bij 30, ondergewicht treedt op bij een getal lager dan 18,5. Op internet zijn BMI-meters te vinden, na het intoetsen van enkele gegevens weet je precies waar je staat en is het onwaarschijnlijke getal van twee miljard mensen met overgewicht wellicht makkelijker te plaatsen. Je hoeft geen ‘dikke vetzak’ te zijn om boven de 25 uit te komen. Voetballer Zlatan Ibrahimovic heeft een BMI van 24,7. Een paar kilootjes erbij – nu hij als Zweeds international is gestopt – en hij is al aan te merken als nummer 2.000.000.001. Dit is een van de bezwaren tegen de BMI, het cijfer zegt niets over individuele verschillen in lichaamsbouw.

Trend

Veel belangrijker dan het getal op zich is de trend in de cijfers, en de veranderingen in geografische spreiding. Beide zijn alarmerend, reden voor de WHO om te waarschuwen voor een ware obesitas-epidemie in 2030. Het aantal mensen met gevaarlijk overgewicht is sinds 1980 bijna verdubbeld. Zwaarlijvigheid gold lange tijd als een typisch Westerse welvaartsziekte maar in ontwikkelingslanden is zelfs sprake van een verdrievoudiging sinds 1980.
Het probleem wordt al lang onderkend, maar een effectieve aanpak komt niet van de grond. Steeds vaker wordt in kritische beschouwingen de voedselindustrie vergeleken met de tabaksindustrie. Suikerverslaving zou net zo gemanipuleerd zijn als tabaksverslaving. Voedsel is handel met winstoogmerk, de gezondheid is eraan ondergeschikt.
Hoe is het zover gekomen? De duivelse drie-eenheid van slechte voeding is: zout, vet en suiker. Zout is geen directe dikmaker. Lange tijd werd vet als de grote boosdoener gezien. Ten onrechte, stellen steeds meer deskundigen vast. Zij wijzen als hoofdschuldige suiker aan, dat aan veel voedsel wordt toegevoegd, en verslavend werkt.
Voor een goed begrip moeten we terug naar de jaren zestig van de vorige eeuw. De Amerikaanse arts Ancel Keys was ervan overtuigd dat hartziekten veroorzaakt werden door vet- en cholesterolrijke voeding. Zijn theorie vond veel weerklank. Verzadigde vetten zoals boter, kaas en spek gingen in de ban. Pas tientallen jaren later wordt Keys teruggefloten. Onlangs publiceerde The British Medical Journal een herevaluatie van een Amerikaanse studie uit 1973, waarvan de resultaten lange tijd onder de pet werden gehouden omdat ze de bevindingen van Keys ontkrachtten. Keys bleek heel eenzijdig te hebben geshopt in statistieken, het verband tussen verzadigde vetten en hartziekten is flinterdun.
Destijds volgde op de theorie van Keys een opmars van ‘light’ en vetarme producten, met een veel hogere winstmarge dan de gewone voedingsmiddelen. ‘Nul procent vet!’ Waarbij verzwegen wordt dat ter compensatie van smaakverlies extra suiker wordt toegevoegd, waarmee het product niet minder calorierijk is.

Landbouwhervorming

In 1972 begon in de VS een grootschalige landbouwhervorming waarmee president Richard Nixon en zijn landbouwminister Earl Butz de destijds hoge voedselprijzen wilden laten dalen. Te bereiken door schaalvergroting met de nadruk op granen, soja en maïs. Begonnen werd met de massaproductie van high fructose corn syrup (HFCS), ook wel maïsmoutstroop genoemd. Het product is ook bekend als isoglucose, en is een stuk goedkoper dan gewone suiker. Het is een natuurlijke suiker die zich in de lever echter omzet in vet. HFCS wordt in Amerika gebruikt in fris- en energiedranken, steeds meer wetenschappers zien hierin een verband met de toename van diabetes. In frisdranken in Europa zit geen HFCS, maar het is de vraag of dat ook zo zal blijven als het handelsakkoord TTIP erdoor komt. Het is dan de vraag of Europa dit nog zou kunnen verbieden. Mexico kan erover meepraten. Sinds 1994 heeft Mexico een vergelijkbaar handelsverdrag met de VS (Nafta), waarna HFCS (isoglucose) zijn intrede deed. Overgewicht bij Mexicaanse kinderen nam sterk toe, reden voor het land om in 2001 een belasting van 20 procent in te voeren. Een Amerikaanse producent dwong via de rechter op grond van het Nafta-verdrag tot intrekking van de taks en betaling van een schadevergoeding van 58 miljoen dollar, aldus het ZDF-programma ‘Frontal’.

HMC, opinie, 25 juni 2016

Startpagina Journalist en Schaker

Overzicht Duurzaam