De nieuwe wereldorde na corona

Waarschijnlijk verlaat Donald Trump over ruim een maand het Witte Huis en wordt Joe Biden ingehuldigd als de nieuwe president van de Verenigde Staten, het machtigste land van de wereld. Maar blijft dat zo of neemt China die rol over? Er is dankzij kansrijke vaccins eindelijk ook uitzicht op het einde van de coronapandemie die de wereld nu al bijna een jaar in zijn greep heeft.
Hoe ziet de wereld eruit als Amerika met Biden volgens verwachting terug gaat naar het oude normaal van vóór Trump. En als de wereld zo langzamerhand weer overschakelt op de status quo van vóór de pandemie, al kan dat nog vele maanden duren.
Bijna kan de balans worden opgemaakt van de toestand in de wereld, na vier jaar Donald Trump in het Witte Huis en een ongekend coronacrisisjaar. Als we het in samenhang met de coronacrisis hebben over een nieuwe wereldorde, dan is allereerst de schrijfwijze van belang: zonder hoofdletters. Met hoofdletters (NWO, New World Order) komt ook voor, maar dat is het domein van dwaallichten, complotdenkers. Hun Nieuwe Wereld Orde verwijst naar een mysterieus genootschap van bedrijven, zakenmensen en politici dat eropuit is de wereld te onderwerpen aan een totalitair regime.
De nieuwe wereldorde als term voor een overgang naar een nieuw machtsevenwicht, is in de recente geschiedenis gemunt door de Amerikaanse president George H.W. Bush, in een toespraak op 9/11 1990. Wat maand en dag betreft een bizar toeval met de latere catastrofale nine eleven, de terreuraanval op de Twin Towers in New York in 2001. Bush senior gebruikte de term voor de toestand in de wereld na de Koude Oorlog en kort na de Iraakse inval in Koeweit in augustus 1990. Zijn zoon George W. die later president werd, haalde de term na het 9/11-drama weer van stal.
Bush senior was bij de introductie vaag over wat de nieuwe wereldorde precies zou moeten inhouden, behalve dat ‘agressie geconfronteerd zal worden met collectief verzet’.
De praktijktest van de nieuwe wereldorde van Bush zou niet lang op zich laten wachten. Een coalitie van 34 landen, waaronder Nederland, wist begin 1991 in ruim een maand Koeweit te bevrijden van de troepen van Saddam Hoessein. Een mini-Golfoorlog, waarop later in 2003 een grootschalig treffen volgde: de preventieve en op valse gronden geïnitieerde (zogenaamde massavernietigingswapens) Irakoorlog, onder leiding van de VS en het Verenigd Koninkrijk.
De nieuwe wereldorde als term voor nieuwe invloedssferen duikt nog vaak op in serieuze beschouwingen over verschuivingen in het machtsevenwicht in de wereld. Het is zelfs de titel van het boek uit 2019 van hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk, over het land dat volgens hem over pakweg tien jaar de VS inhaalt als economische wereldleider. De ondertitel: ‘Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt’. China lijkt hiervoor op koers te liggen, als een mammoettanker die door niets en niemand van zijn lijn is af te brengen.
Begin deze maand deed John Ratcliffe, de Amerikaanse inlichtingenchef een boekje open over de status van China, gezien vanuit Amerikaans perspectief. Hij noemde het land ‘de grootste bedreiging voor vrijheid en democratie sinds de Tweede Wereldoorlog’. China staat op het punt om ‘de wereld op economisch, technisch en militair gebied te domineren’. Hij verwijst ook naar menselijke proeven, bedoeld om soldaten genetisch sterker te maken.
Het verdeelde Europa is natuurlijk geen partij voor China, die zijn invloedssfeer al heeft uitgebreid naar Griekenland en enkele Oost-Europese landen. Herstel van de banden met Europa zoals verwacht wordt van de nieuwe Amerikaanse president Joe Biden kan wellicht een gezamenlijk tegenwicht tegen een te dominant China bieden.
Bespiegelingen over de nieuwe wereldorde (met en zonder hoofdletters) na corona verschijnen ook aan de lopende band. ‘De nieuwe wereldorde komt eraan’ (De Tijd); ‘De nieuwe wereldorde door corona’ (de Volkskrant). En ook van complotgekkies, uiteraard met hoofdletters: ‘Sluitend bewijs: covid-19 was gepland om de Nieuwe Wereldorde te lanceren’.
Bijzondere ontwikkelingen zorgen op gezette tijden voor verschuivingen in het machtsevenwicht, maar na verloop van tijd vervaagt de ontstane nieuwe orde, om weer plaats te maken voor een volgende.
Dé nieuwe wereldorde bestaat niet, en dat is misschien maar goed ook.
Er is door Trump en corona natuurlijk wel wat veranderd in de wereld. Trumps isolationistische koers van ‘America first’ schiep bijvoorbeeld ruimte voor een Turkse inval in Syrië, na de aankondiging van terugtrekking van Amerikaanse troepen.
Ook de Russische president Vladimir Poetin zag zijn kans schoon om zijn strategische posities in die regio te versterken, maar heeft zijn handen voorlopig vol aan zijn achtertuin (Oekraïne, Wit-Rusland, Nagorno-Karabach).
Algemeen wordt aangenomen dat de coronacrisis de ongelijkheid in de wereld zal vergroten. In Afrika heeft het virus wat aantallen besmettingen betreft veel minder hard toegeslagen dan werd gevreesd. Ook het sterftecijfer is er bijvoorbeeld veel lager dan in Europa. Vermoedelijk heeft de veel jongere gemiddelde leeftijd daaraan bijgedragen. Die bedraagt in veel Afrikaanse landen gemiddeld 18 jaar, tegen 43 jaar in Europa.
Maar de economische dreun komt in Afrika des te harder aan. Zuid-Afrika kende het afgelopen kwartaal bijvoorbeeld een krimp van meer dan vijftig procent en de zakken voor steun zijn op het Afrikaanse continent veel minder diep.
Dichter bij huis zijn de spanningen tussen Griekenland en Turkije opgelopen, over gasreserves in de Middellandse Zee, waarop de Turkse president Erdogan het heeft gemunt. Het is een nieuw hoofdpijndossier. In de eerste plaats voor de NAVO die volgens de Franse president Emmanuel Macron bij gebrek aan leiderschap van de VS ‘hersendood’ is, zoals hij het vorige maand uitdrukte.
Ook EU-baas Ursula von der Leyen heeft kopzorgen. Naast de Brexit zijn er problemen met de Hongaarse dwarsligger Viktor Orbán die – evenals Polen – uit de pas loopt met de kernwaarden van de EU. Het instellen van sancties in verband met Turkse dreigingen richting Griekenland is niet zonder risico, gelet op het chantagemiddel dat Erdogan kan inzetten: het richting Europa loslaten van de opgevangen migranten volgens het akkoord met de EU.
Europa is, zoals oud-NAVO-baas Jaap de Hoop Scheffer het vorige maand bij Buitenhof zei, een financiële reus, een politieke puber en een militaire dwerg.
Er zal in 2021 meer geld naar defensie gaan. Ook Joe Biden zal de Europese NAVO-landen houden aan de afspraken over defensiebudgetten, al zal zijn toon bondgenootschappelijker zijn dan de barse taal van Trump. Na de Brexit, zal Groot-Brittannië, zo heeft premier Boris Johnson onlangs gezegd, ‘militair toonaangevend’ in de wereld zijn. Waar het geld vandaan moet komen is nog onduidelijk.
Behalve hogere uitgaven voor wapens is de groei naar recordhoogte van de mondiale schuldenberg een andere zekerheid in 2021. Om desastreuze economische gevolgen van coronacrisis af te dekken hebben overheden de staatsschuld inmiddels al flink laten oplopen. Door de verwachting dat de rente nog vele jaren laag zal blijven, is het op deze manier kopen van tijd nu niet zo problematisch.
Hoe de nieuwe wereldorde, voor zover daarvan echt sprake zal zijn, zich zal ontvouwen, is ongewis. De wereld lijkt op een zwaar bewapend fort, gebouwd op schulden. Heel geruststellend is dat niet.

Mediahuis, Regionale Dagbladen, Kerstbijlage, 19 december 2020